Κατανόηση της ταχύτητας κλείστρου

Η αλλαγή της ταχύτητας κλείστρου της μηχανής είναι ένας τρόπος προσαρμογής της συνολικής έκθεσης μιας φωτογραφίας. Έχει όμως και δημιουργικές χρήσεις, καθώς σας επιτρέπει να ελέγχετε το επίπεδο θολώματος λόγω κίνησης (ή την απουσία του) στις φωτογραφίες σας.

Ακολουθούν πέντε συμβουλές που θα σας βοηθήσουν να γνωρίσετε τα μυστικά της ταχύτητας κλείστρου και να αποκτήσετε περισσότερο έλεγχο στη φωτογραφία δράσης, είτε πρόκειται για σχολικές αθλητικές εκδηλώσεις με μια Canon EOS R100 (η οποία διαθέτει ταχύτητα κλείστρου έως και 1/4.000 δευτ.) είτε για τη φωτογράφιση της άγριας φύσης με μια Canon EOS R7 (που προσφέρει υψηλή ταχύτητα κλείστρου, έως και 1/16.000 δευτ.).

Η ταχύτητα κλείστρου είναι το χρονικό διάστημα κατά το οποίο το κλείστρο της μηχανής σας παραμένει ανοιχτό και, συνεπώς, το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο αισθητήρας βρίσκεται εκτεθειμένος στο φως. Όσο περισσότερο είναι ανοιχτό, τόσο περισσότερο φως πέφτει στον αισθητήρα και τόσο πιο φωτεινή είναι η εικόνα.

Η ταχύτητα κλείστρου είναι η μία πλευρά του τριγώνου έκθεσης – των τριών παραγόντων που καθορίζουν την έκθεση μιας εικόνας. Οι άλλες δύο είναι το διάφραγμα και η ρύθμιση ISO. Το διάφραγμα είναι το πόσο μεγάλο ή μικρό είναι το άνοιγμα του φακού, το οποίο επίσης επηρεάζει την ποσότητα του φωτός που φτάνει στον αισθητήρα. Η ρύθμιση ISO ελέγχει την ευαισθησία του αισθητήρα στο φως – ένα υψηλότερο ISO έχει ως αποτέλεσμα φωτεινότερες εικόνες, αλλά συνήθως με αντίτιμο αυξημένο θόρυβο στην εικόνα.

Μια υψηλή ταχύτητα κλείστρου, όπως 1/1.000 δευτ., που σημαίνει ότι το κλείστρο παραμένει ανοιχτό για μόλις ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου, μπορεί να «παγώσει» την κίνηση ενός θέματος που κινείται γρήγορα, όπως μια μοτοσυκλέτα που ταξιδεύει με ταχύτητα. Ωστόσο, η υψηλή ταχύτητα κλείστρου σημαίνει ότι εισέρχεται λιγότερο φως στη μηχανή, οπότε κανονικά θα πρέπει να μεγαλώσετε το άνοιγμα του διαφράγματος ή να αυξήσετε το ISO για να διασφαλίσετε ότι η εικόνα σας έχει καλή έκθεση. Μια πολύ χαμηλή ταχύτητα κλείστρου, όπως 1 δευτερόλεπτο, θα είχε ως αποτέλεσμα το θόλωμα του κινούμενου μοτοσικλετιστή.

Οι περισσότερες μηχανές EOS έχουν μια κατάσταση ειδικών σκηνών «Σπορ», η οποία διαμορφώνει αυτόματα την έκθεση της μηχανής και τις ρυθμίσεις εστίασης για τη λήψη θεμάτων σε κίνηση. Με αυτήν θα έχετε τέλεια αποτελέσματα, αλλά μπορείτε να αποκτήσετε περισσότερο έλεγχο όταν θέλετε να γίνετε δημιουργικοί, να πετύχετε ένα ιδιαίτερο εφέ ή να προσαρμοστείτε σε ειδικές περιστάσεις, όπως όταν φωτογραφίζετε από απόσταση ένα θέμα σε γρήγορη κίνηση κρατώντας τη μηχανή στο χέρι.

Για άμεσο έλεγχο της ταχύτητας κλείστρου, ρυθμίστε τη μηχανή σας στην κατάσταση Προτεραιότητα κλείστρου (ή Tv, που σημαίνει Time Value – Τιμή χρόνου). Στη συνέχεια, μπορείτε να ρυθμίσετε την ταχύτητα κλείστρου με περιστροφή του κύριου επιλογέα της μηχανής ή με την οθόνη αφής που είναι διαθέσιμη σε πολλές μηχανές EOS, μεταξύ άλλων στις EOS R50 και EOS R8. Η μηχανή σας θα προσαρμόσει αυτόματα το διάφραγμα για να επιτύχει μια τυπική έκθεση. Εάν θέλετε να έχετε τον πλήρη έλεγχο, μεταβείτε στην Χειροκίνητη κατάσταση (M), όπου μπορείτε να επιλέξετε οποιονδήποτε συνδυασμό ρυθμίσεων επιθυμείτε.

Η υψηλότερη διαθέσιμη ταχύτητα κλείστρου ποικίλει από μοντέλο σε μοντέλο, καθώς και ανάλογα με την κατάσταση λειτουργίας κλείστρου που θα επιλέξετε, μηχανικό κλείστρο ή ηλεκτρονικό κλείστρο, όπου υπάρχει τέτοια δυνατότητα. Το μηχανικό κλείστρο μιας μηχανής Canon EOS φτάνει συνήθως τα 1/4.000 ή τα 1/8.000 δευτ., ενώ το ηλεκτρονικό κλείστρο στα εξελιγμένα mirrorless μοντέλα του Συστήματος EOS R μπορεί να είναι πολύ πιο γρήγορο – έως και 1/64.000 δευτ. στην EOS R3. Η χαμηλότερη ταχύτητα κλείστρου που μπορεί να οριστεί αυτόματα είναι τα 30 δευτερόλεπτα. Αν θέλετε μεγαλύτερη διάρκεια έκθεσης, για να αποτυπώσετε για παράδειγμα πυροτεχνήματα ή για φωτογράφιση ιχνών φωτός, μπορείτε να επιλέξετε την κατάσταση Bulb. Σε αυτήν την κατάσταση, το κλείστρο ανοίγει όταν πατάτε το κουμπί του κλείστρου και παραμένει ανοιχτό μέχρι να το πατήσετε ξανά.

Πρέπει να σκέφτεστε δύο πράγματα όταν επιλέγετε ταχύτητα κλείστρου: αν είναι αρκετά γρήγορη για να αποφύγετε το θόλωμα λόγω κίνησης της μηχανής όταν την κρατάτε στο χέρι, γνωστό και ως «αστάθεια μηχανής», και πόσο γρήγορα κινείται το θέμα.

Η ταχύτητα κλείστρου που χρειάζεστε για να αποφύγετε την αστάθεια μηχανής εξαρτάται από διάφορα στοιχεία, όπως τον άνεμο και το αν χρησιμοποιείτε φακό ή μηχανή με ενσωματωμένη σταθεροποίηση εικόνας. Όμως ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η εστιακή απόσταση του φακού. Όσο αυξάνετε το ζουμ, τόσο πιο αισθητή γίνεται οποιαδήποτε αστάθεια.

Για να εξαλείψετε αυτό το πρόβλημα, ένας γενικός κανόνας είναι να χρησιμοποιείτε ταχύτητα κλείστρου ισοδύναμη με την αντίστροφη τιμή της ενεργής εστιακής απόστασης ή υψηλότερη. Συνεπώς, με φακό 50mm χρησιμοποιήστε 1/50 δευτ. ή γρηγορότερη και με φακό 200mm χρησιμοποιήστε 1/200 δευτ. ή γρηγορότερη. Έπειτα χρειάζεται να λάβετε υπόψη την ταχύτητα του θέματος – διαβάστε παρακάτω.

Η ταχύτητα κλείστρου που απαιτείται για να «παγώσετε» ένα κινούμενο θέμα εξαρτάται από την απόσταση που απέχει από τη μηχανή, την κατεύθυνση προς την οποία κινείται και την ταχύτητά του, αλλά πιθανότατα θα χρειαστείτε ταχύτητα κλείστρου μεγαλύτερη από ό,τι νομίζετε. Η ταχύτητα κλείστρου των 1/250 δευτ. θα «παγώσει» ένα θέμα που κινείται αργά, όπως ένα άτομο που περπατάει, αλλά θα πρέπει να αυξηθεί σε 1/1.000 ή ακόμη και 1/4.000 δευτ. για ευκρινείς λήψεις ταχύτερων θεμάτων, όπως πουλιά που πετούν και αυτοκίνητα που κινούνται με μεγάλη ταχύτητα. Ετοιμαστείτε να αυξήσετε τη ρύθμιση ISO για να επιτύχετε σωστή έκθεση όταν χρησιμοποιείτε υψηλές ταχύτητες κλείστρου και φωτογραφίζετε σκηνές από αθλήματα και την άγρια φύση.

Το μειονέκτημα του παγώματος της δράσης είναι ότι παύει να θυμίζει δράση. Οι εικόνες με κινούμενα θέματα συνήθως δείχνουν πιο δυναμικές αν το θέμα είναι ευκρινές αλλά το φόντο θολό. Για να πετύχετε αυτό το εφέ, βεβαιωθείτε ότι η ταχύτητα κλείστρου είναι αρκετά χαμηλή για να αποφέρει κάποιο θόλωμα, και μετακινήστε τη μηχανή παράλληλα με το θέμα, στην ίδια ταχύτητα με την κίνησή του. Η τεχνική αυτή ονομάζεται πανοραμική μετατόπιση – μάθετε περισσότερα στον εύχρηστο οδηγό μας για την πανοραμική μετατόπιση.

Κατά τη λήψη βίντεο, ένας χρήσιμος εμπειρικός κανόνας είναι να ορίσετε ταχύτητα κλείστρου περίπου 1/2R, όπου R είναι ο ρυθμός καρέ της λήψης. Για παράδειγμα, αν η λήψη γίνεται στα 4K 60p με μια Canon EOS R10, η ιδανική ταχύτητα κλείστρου είναι περίπου 1/125 δευτ. – λίγο παραπάνω από το διπλάσιο των 60fps με τα οποία καταγράφει η μηχανή. Με αυτόν τον τρόπο αφενός αποφεύγεται το θόλωμα από την πολύ χαμηλή ταχύτητα κλείστρου και αφετέρου τα πλάνα δεν δείχνουν «σπασμωδικά», όπως θα συνέβαινε αν χρησιμοποιούσατε υψηλότερες ταχύτητες κλείστρου.

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε σχετικά μακρά έκθεση –χαμηλή ταχύτητα κλείστρου, π.χ. περισσότερο από ένα δευτερόλεπτο– για να θολώσετε σκόπιμα μια εικόνα ή να θολώσετε απλώς τα κινούμενα στοιχεία μέσα σε μια κατά τα άλλα ευκρινή σκηνή. Για να αποφύγετε την υπερέκθεση όμως, θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσετε ρύθμιση μικρότερου διαφράγματος (μεγαλύτερο αριθμό f, όπως f/16 ή f/22), χαμηλότερη ρύθμιση ISO ή ένα φίλτρο ουδέτερης πυκνότητας (ND) για να περιορίσετε την ποσότητα του φωτός που εισέρχεται στη μηχανή. Τώρα μπορείτε να μετακινείτε τη μηχανή κατά την έκθεση (το οποίο θα θολώσει ολόκληρη τη φωτογραφία) ή να χρησιμοποιήσετε τρίποδο για να σταθεροποιήσετε τη μηχανή, ώστε να θολώνουν μόνο τα κινούμενα μέρη της σκηνής. Δοκιμάστε την τελευταία τεχνική για να «απαλύνετε» τα κύματα και το τρεχούμενο νερό σε ένα τοπίο ή για να θολώσετε τα κινούμενα οχήματα και το πλήθος του κόσμου σε μια σκηνή στην πόλη.

Για έκθεση μεγαλύτερη από 30 δευτερόλεπτα, χρησιμοποιήστε την κατάσταση Bulb. Ορισμένες μηχανές Canon έχουν μια ρύθμιση «B» στον επιλογέα κατάστασης, ενώ άλλες χρειάζεται να ρυθμιστούν στο «M» (Manual) για να αποκτήσετε πρόσβαση στη ρύθμιση ταχύτητας κλείστρου «BULB». Για να εξαλείψετε το ενδεχόμενο κραδασμού από το πάτημα του κουμπιού του κλείστρου, είναι χρήσιμο ένα τηλεχειριστήριο με χρονοδιακόπτη ή ένα ενσύρματο τηλεχειριστήριο. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε την εφαρμογή Canon Camera Connect για να ελέγχετε από απόσταση τη μηχανή μέσω smartphone.

Η κατανόηση της ταχύτητας κλείστρου και του τρόπου ελέγχου της θα σας επιτρέψει να αξιοποιήσετε στο έπακρο τη μηχανή και τον φακό σας, βοηθώντας σας να αποτυπώνετε πάντοτε εξαιρετικές εικόνες.


Σύνταξη: Marcus Hawkins και Pete Wolinski